In een ander licht Mylène Böhmer Een onderzoek naar de invloed van licht op slaap en stemming bij ouderen met een verstandelijke beperking 2022 IN PRESSPROEFSCHRIFT MAGAZINEDit magazine is mede mogelijk gemaakt door Middin, zorgorganisatie en Light Technology Nederland. Dit magazine is een bewerkte versie van het proefschrift ‘The Light Side: Light, sleep and mood in older adults with intellectual disabilities’ - Mylène Böhmer, 2022 Concept en redactie: Liza Cornet – Studio Wetenschap Vormgeving: Proefschrift-AIO Cover illustratie: Bas Bakker IN PRESS is een product van Studio Wetenschap. Kijk voor meer informatie op www.studiowetenschap.nl 22Je beseft het misschien niet iedere dag, maar de hoeveelheid licht waaraan we dagelijks blootgesteld worden is ontzettend belangrijk voor onze gezondheid. Licht beïnvloedt onze stemming, ons gedrag en de kwaliteit van onze slaap. Dat geldt zowel voor dag- als voor kunstlicht. Ook voor ouderen met een verstandelijke beperking die in een zorginstelling wonen, is voldoende licht belangrijk. Het gaat om een kwetsbare doelgroep die vaak kampt met verschillende lichamelijke en psychiatrische klachten. Uit eerder onderzoek blijkt dat onvoldoende licht de kans vergroot op onder andere slaapproblemen en stemmingsstoornissen. In de afgelopen jaren onderzocht ik de invloed van licht op slaap en stemming bij ouderen met een verstandelijke beperking. Ook onderzocht ik of het kunstmatig veranderen van de hoeveelheid licht een positief effect heeft op de slaapkwaliteit en de stemming van deze doelgroep. In dit proefschrift magazine deel ik de belangrijkste bevindingen. Mylène Böhmer AAN HET WOORD 33WAAROM DIT ONDERZOEK? Mensen met een verstandelijke beperking ontwikkelen zich minder snel dan leeftijdsgenoten. De gevolgen van deze ontwikkelingsstoornis zijn merkbaar in bijvoorbeeld de omgang met anderen en in hoeverre zij zichzelf kunnen redden in het dagelijks leven. Kinderen met een verstandelijke beperking gaan vaak naar een speciale school en volwassenen wonen meestal begeleid of in een zorginstelling. Dit onderzoek richt zich op volwassenen van 50 jaar en ouder met een verstandelijke beperking die in een zorginstelling wonen. Uit eerder grootschalig onderzoek blijkt dat ruim 70% van de Nederlandse ouderen met een verstandelijke beperking slaapproblemen heeft. Het gaat dan onder andere om problemen met inslapen, doorslapen en te vroeg wakker worden. Vaak gaat dit soort slaapproblemen gepaard met allerlei andere klachten, zoals stemmingsstoornissen en gedragsproblemen. Juist voor deze doelgroep - die vaak al kampt met verschillende fysieke en psychische problemen - is goede slaap belangrijk. Een mogelijke oorzaak voor verstoorde slaap is een beperkte blootstelling aan (dag)licht. Uit eerder wetenschappelijk onderzoek blijkt dat woningen en dagactiviteitencentra voor ouderen met een verstandelijke beperking vaak slecht verlicht zijn. Wat is de invloed van licht op slaap- en stemmingsproblemen bij ouderen met een verstandelijke beperking? En zou het kunstmatig beïnvloeden van licht problemen op het gebied van slaap en stemming kunnen verminderen? Deze vragen stonden centraal in mijn proefschrift. 44HET BELANG VAN LICHT Ieder mens heeft een zogenaamde ‘biologische klok’. Dit is een ingebouwd mechanisme in onze hersenen. Dit mechanisme zorgt voor een slaap- waakritme van 24 uur waarin we overdag actief en ‘s avonds moe zijn. Hoewel het slaap-waakritme van binnenuit geregeld wordt, zijn er ook factoren van buitenaf die dit ritme beïnvloeden. Daglicht is één van de belangrijkste factoren, maar ook kunstlicht kan het slaap-waakritme beïnvloeden. Onder invloed van licht produceert ons lichaam ’s ochtends het hormoon cortisol. Hierdoor worden we actief. Wanneer het donker wordt maakt ons lichaam meer van het hormoon melatonine aan. Daardoor worden we slaperig. De aan- en afwezigheid van licht bepaalt dus in grote mate ons slaap-waakritme. Verstoring in de hoeveelheid licht waaraan we blootgesteld worden kan dus ook een verstoring van slaap veroorzaken. En dat niet alleen. Een verstoord slaap-waakritme kan ook leiden tot stemmingsstoornissen en zelfs tot gedragsproblemen. Voor een goede kwaliteit van slaap en een goede gezondheid is het belangrijk dat er overdag voldoende licht is en dat ’s avonds het licht voldoende afneemt. Zeker bij een doelgroep die al kwetsbaar is en kampt met slaapproblemen is het belangrijk dat we zorgvuldig omgaan met de hoeveelheid licht. 5566Liefdevol, warm en toegewijd Dit onderzoek had niet kunnen slagen zonder het enthousiasme en de toewijding van de zorgprofessionals van Middin en in het bijzonder de begeleiders van locaties Hanratstraat, Couperus, Fruinstraat, de Patio, Pastoorswarande en de Newtonstraat. Tegen hen wil ik zeggen: dank voor de warme ontvangst en goede zorgen alle keren dat ik (onaangekondigd) langskwam. Dank ook voor het trouw invullen van alle vragenlijsten die ik jullie heb gestuurd en voor het terugvinden van alle verstopte kettingen met lichtsensor (verrassend vaak verstopt in de brei- tas). Ik heb veel bewondering voor de liefdevolle, warme en toegewijde zorg die jullie leveren. Daarom draag ik dit magazine aan jullie op. 77Studie 1. Studie 2. Studie 3. Huidige lichtblootstelling E ect dynamisch kunstlicht op slaap en stemming Lange termijn e ect dynamisch kunstlicht 1. Bestaande datasets 3. Onderzoek in de praktijk 2. Literatuuronderzoek Onderzoeksopzet 88Om zicht te krijgen op de invloed van licht op slaap en stemming bij ouderen met een verstandelijke beperking heb ik verschillende onderzoeksmethoden gebruikt. Allereerst onderzocht ik hoe ernstig de slaapproblemen bij ouderen met een verstandelijke beperking zijn en hoe vaak ze voorkomen. Daarvoor raadpleegde ik twee bestaande datasets: een onderzoek naar ouderen met een verstandelijke beperking (het GOUD-onderzoek) en een bevolkingsonderzoek naar ouder worden (het ERGO- onderzoek). Zo kon ik de slaapgegevens van ouderen met een verstandelijke beperking vergelijken met die van ouderen uit de algemene bevolking. Vervolgens onderzocht ik de algemene invloed van licht op het slaap-waakritme en op stemming. Daarvoor deed ik uitgebreid literatuuronderzoek. Ik richtte me hierbij op studies met gezonde volwassenen. Ook voerde ik drie studies uit bij zorgorganisatie Middin. In de eerste studie onderzocht ik aan hoeveel licht ouderen met verstandelijke beperking dagelijks blootgesteld worden. Dat onderzocht ik met een speciale halsketting met een lichtsensor. In totaal droegen 82 ouderen gedurende 7 dagen deze ketting. Zo kon ik bij elk persoon zien aan hoeveel licht deze werd blootgesteld. In een tweede studie stelde ik dezelfde doelgroep bloot aan meer licht. Vervolgens bepaalde ik in welke mate slaap en stemming daardoor werden beïnvloed. Daarvoor werd in 6 woningen van Middin gedurende 14 weken zogenaamd ‘dynamisch kunstlicht’ opgehangen. Deze verlichting zorgt overdag voor voldoende licht en ’s avonds voor sfeerlicht. Voorafgaand en tijdens deze extra verlichting vroeg ik begeleiders om de slaap en stemming van de ouderen te registreren. In de derde studie onderzocht ik weer het effect van dynamisch kunstlicht op slaap en stemming, maar nu een jaar later. Zo kon ik het lange termijneffect van het dynamisch licht bepalen. HET ONDERZOEK 99Next >