Schuld en boete Gercoline van Beek Een onderzoek naar schulden bij cliënten van de reclassering 2022 IN PRESSPROEFSCHRIFT MAGAZINEDit magazine is een bewerkte versie van het proefschrift ‘Mea culpa: The complexity of financial problems among probation clients’ - Gercoline van Beek, 2022 Concept en redactie: Liza Cornet – Studio Wetenschap Vormgeving: Proefschrift-AIO Cover illustratie: Guus Gijben IN PRESS is een product van Studio Wetenschap. Kijk voor meer informatie op www.studiowetenschap.nl 22In Nederland krijgen mensen die een delict hebben gepleegd niet alleen een straf, zij worden ook actief begeleid naar een leven zonder criminaliteit. Hierin speelt de reclassering een belangrijke rol. Deze organisatie helpt onder meer mensen die een gevangenisstraf hebben uitgezeten of een tbs- behandeling hebben gehad. Ook kan begeleiding door de reclassering worden opgelegd om een straf of maatregel te vermijden. Cliënten onder toezicht van de reclassering kampen vaak met diverse problemen, zoals werkloosheid, verslaving, psychische problemen of een licht verstandelijke beperking. Ook worstelen zij vaak met schulden. Tot dusver weten we echter nog maar weinig over schulden bij cliënten van de reclassering. Hoeveel en welke soort schulden hebben zij eigenlijk? Welke factoren spelen een rol bij de instandhouding van schulden? En wat hebben cliënten nodig om te werken aan een toekomst vrij van delicten én schulden? De afgelopen jaren deed ik onderzoek naar schulden bij reclasseringscliënten. Ook wilde ik weten hoe de reclassering haar doelgroep hierin het beste kan begeleiden. In dit proefschrift magazine deel ik de belangrijkste bevindingen. Gercoline van Beek AAN HET WOORD 33WAAROM DIT ONDERZOEK? Tijdens een reclasseringstraject helpen reclasseringswerkers mensen die een delict hebben gepleegd op weg naar een leven zonder criminaliteit. De doelgroep krijgt onder andere steun bij het aangaan en onderhouden van sociale relaties en het verwerven van werk en huisvesting. Hoewel het reclasseringswerkers vaak lukt om vooruitgang te boeken op deze levensdomeinen, blijkt dat veel lastiger te zijn op het gebied van schulden. Hierdoor kan terugkeer naar de maatschappij alsnog worden belemmerd. Hoge schulden kunnen het leven van mensen ontregelen en voor continue stress zorgen. Dat geldt zeker voor cliënten die onder toezicht staan van de reclassering aangezien zij vaak al veel verschillende problemen hebben. Want hoe vind je een uitweg uit je schulden wanneer het taalgebruik van hulpinstanties te ingewikkeld voor je is? Hoe bouw je een nieuw leven op wanneer je schulden hebt die onder de radar moeten blijven omdat ze zijn aangegaan in het criminele circuit? En hoe blijf je hoopvol richting de toekomst wanneer de schulden zo hoog zijn dat je de rest van je leven moet afbetalen? Het is dan ook niet verwonderlijk dat cliënten met schulden het vaak lastig vinden om uit de criminaliteit te blijven. Ik wilde beter begrijpen op welke manier schulden bijdragen aan terugval in de criminaliteit. Als we meer kennis hierover hebben, biedt dit reclasseringswerkers handvatten om hun cliënten beter te begeleiden naar een delict- en schuldenvrije toekomst. Daarom onderzocht ik de afgelopen jaren de omvang, oorzaken en gevolgen van schulden bij reclasseringscliënten. Ook ging ik na wat ervoor nodig is om zowel reclasseringsmedewerkers als cliënten zo goed mogelijk te ondersteunen in de begeleiding bij schulden. 44De sleutelrol van schulden Tijdens een reclasseringstraject is er veel aandacht voor de begeleiding van cliënten op verschillende leefgebieden, zoals gezondheid, werk, huisvesting en sociale relaties. Verbetering op deze leefgebieden vergroot namelijk de kans op een leven zonder criminaliteit. In deze benadering ontbreekt echter de rol van schulden. Dat is opmerkelijk aangezien schulden centraal lijken te staan in het web van problemen waarmee veel mensen kampen die een delict hebben gepleegd. Reclasseringswerkers kunnen immers wel met hun cliënten toewerken naar een woning, maar dat heeft weinig zin als iemand vanwege schulden de huur niet kan betalen. En wanneer iemand worstelt met een verslaving kan dit tot geldgebrek leiden. De stress die hierdoor ontstaat kan ervoor zorgen dat de verslaving alleen maar erger wordt. Hierdoor ontstaan nog meer geldproblemen. Deze vicieuze cirkel wordt niet doorbroken wanneer er in de begeleiding alleen aandacht is voor de verslaving en niet voor schulden als (gedeeltelijke) oorzaak van de verslaving. Schulden lijken dus op verschillende manieren een leven zonder criminaliteit in de weg te staan. Al is iemand nog zo gemotiveerd om te werken aan geldproblemen, het is dan haast onmogelijk om eruit te komen. Des te belangrijker is het dat reclasseringswerkers weten hoe ze hun cliënten zo goed mogelijk kunnen helpen. 5566De vicieuze cirkel doorbroken De terneergeslagen persoon in deze afbeelding symboliseert de machteloosheid die delinquenten vaak ervaren in de aanpak van hun schulden. Ze voelen zich niet alleen klem zitten in het systeem, schulden en delictgedrag vormen ook nog eens een vicieuze cirkel. Deze cirkel kan wel doorbroken worden, maar eenvoudig is dat niet. Het onderbreken van deze cirkel is zo ingewikkeld omdat schulden vaak zijn verweven met problemen op allerlei andere levensdomeinen. Daarnaast missen professionals vaak handvatten om cliënten goed te begeleiden bij financiële problemen. Ook zij voelen zich daardoor vaak machteloos. Ik hoop dat mijn onderzoek bijdraagt aan een integrale aanpak van schulden. Wanneer professionals vanuit verschillende expertises met elkaar samenwerken vanaf het begin van het begeleidingstraject en daarbij schulden in samenhang met andere problemen aanpakken, kunnen zij cliënten begeleiden richting een schulden- én delictvrij bestaan. 772 3 Onderzoeksopzet Literatuuronderzoek Wat is de relatie tussen schulden en criminaliteit? 29 artikelen Onderzoek in de praktijk Hoe ontstaan schulden en wat is de omvang ervan? 250 dossiers van reclasseringscliënten Hangen schulden samen met terugval in criminaliteit? 250 dossiers van reclasseringscliënten en recidivecijfers Welke belemmeringen ervaren reclasseringswerkers en cliënten in de begeleiding bij schulden? Interviews met 33 reclasseringswerkers en 16 cliënten 4 Wat werkt wel en niet in de begeleiding bij schulden? Casusonderzoek bij 5 reclasseringscliënten 1 88Om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van schulden bij reclasseringscliënten en van wat cliënten nodig hebben in de aanpak van schulden combineerde ik verschillende onderzoeksmethoden. Om te beginnen deed ik literatuuronderzoek. Zo kon ik achterhalen wat in het algemeen bekend is over de relatie tussen schulden en criminaliteit. Vervolgens heb ik 250 dossiers van reclasseringscliënten geanalyseerd. Dat deed ik om meer te weten te komen over het ontstaan van schulden en de samenhang met problemen op andere leefgebieden. Daarnaast wilde ik weten of schulden voorspellend zijn voor het plegen van delicten. Dit onderzocht ik door informatie uit de dossiers te koppelen aan cijfers over terugval in criminaliteit. Ik vond het ook belangrijk om reclasseringswerkers en cliënten zelf aan het woord te laten over de belemmeringen die schulden veroorzaken en wat zij nodig hebben in de aanpak van schulden. Daarom hield ik interviews met beide doelgroepen. Uit die gesprekken werd niet alleen duidelijk hoe groot de omvang en invloed van schulden is, maar ook wat wel en niet werkt in de begeleiding. Tot slot bracht ik voor vijf cliënten in kaart wat gedurende hun reclasseringstraject goed werkte ten aanzien van schulden en wat minder goed liep. Deze gegevens helpen ons beter te begrijpen wat werkt in de begeleiding van cliënten met schulden. HET ONDERZOEK 99Next >